Produkcja dywanów orientalnych

W skrócie

Zarówno w Iranie jak i w okolicznych krajach, perskie dywany mają długą historię. Sięgając do bogatej tradycji wiemy, że wytwarzano je zaspokajając potrzeby osobiste, wykorzystywano je także w celach handlowych. Ich ręczne wiązanie jest skomplikowane i wymaga umiejętności, praktyki oraz niezwykłej uważności, która pozwala wiązać złożone wzory.

W przypadku potrzeb osobistych, dywany miały więcej niż jedno przeznaczenie. Nomadzi wyściełali nimi namioty, wykorzystywali je jako koce lub dekoracje ścienne. Można było z nich wykonywać nawet torby, chociaż w większości były to płaskie tkaniny - nie wiązane. Do handlu przeznaczone były specjalne, niezwykle kunsztowne dywany, które wykonane były z bardzo cennego materiału (na przykład z jedwabiu). To właśnie tymi dywanami dekorowano pałace, meczety i domy szanowanych obywateli starożytnego imperium perskiego. Dotarły one również do Europy; trafiały do królewskich pałacy oraz do tych, których stać było na prawdziwy perski dywan.

Od kilku lat perskie dywany są docenianym na całym świecie dobrem; warto również wspomnieć, że ich tradycyjna metoda produkcji należy do niematerialnego dziedzictwa kultury narodowej. Szczególnie wyróżnione w dziedzinie dywanów są słynne regiony Fars oraz Kashan.

Powrót do oryginalnej koncepcji produkcji z naturalnymi kolorami, integrując nowoczesne wzory oraz długoletnie metody produkcji, dywany ze starożytnej Persji stają się popularne jak nigdy dotąd.

Produkcja

Obecnie dywany mogą być wytwarzane bardzo szybko przez maszyny. W ciągu jednego dnia nowoczesne fabryki wytwarzają wiele dywanów, które do pewnego stopnia mogą przypominać te słynne, prawdziwe perskie dywany. Ale finalnie ręcznie tkany dywan perski diametralnie różni się od tych wytwarzanych maszynowo. Ręczna praca perskich tkaczy wymaga czasu, wewnętrznego spokoju i doświadczenia; czegoś, co jest niedoścignione dla maszyny.

Proces ogólny

Ręczne wiązanie zaczyna się od rozciągnięcia osnowy na krosnach tkackich. Krosno może być poziome, pionowe, stacjonarne lub ruchome. Nomadzi tacy jak Qashqai - z południa Iranu - używają poziomych krosien tkackich, które są odpowiednio dopasowane do stylu życia nomadów. Krosna tkackie mają tę wadę, że osnowa nie może być zbyt mocno rozciągnięta w taki sposób, w jaki jest to możliwe przy użyciu profesjonalnych krosien tkackich pionowych w wytwórniach. Dlatego dywany nie będą dokładnie takie same jak te wykonane z krosien stacjonarnych. Po rozciągnięciu osnowy, wątek zostanie poddany obróbce. Następnie różne materiały, takie jak bawełna, wełna, jedwab lub włosy z wielbłąda zostaną zawiązane wiązane wokół nici. Następnie używa się tak zwanego bijaka grzebieniowego do zaciśnięcia węzłów w nitkach. Później powiększający się stos zostaje przecięty, a wystające nitki poziomej krawędzi dywanu są poddawane obróbce. Tworzą one wystające frędzle dywanu.

Często krawędzie dywanów są tkane płasko, albo wystające nitki dłuższych boków dywanu są poddawane obróbce w taki sposób, żeby zbudować krawędzie dywanu.

Narzędzia

Tradycyjne wiązanie wymaga pewnych narzędzi, które nie zmieniły się od dziesięcioleci. W jednej ręce nóż potrzebny do przecinania nici. Oprócz tego jest też narzędzie grzebieniowe, tak zwany trzepak grzebieniowy. Służy on do zacieśniania wątków. No i oczywiście nożyce do cięcia nici w jednolitej długości.

W niektórych regionach można znaleźć specjalne narzędzia pozwalające na powstawanie dywanów, innych niż perskie. Na przykład w Bidjar, prowincji w zachodnim Iranie, zamieszkałej przez Kurdów. Tworzone są tam wyjątkowo wytrzymałe dywany z niemal pionowym stosem; brud prawie nie ma jak dostać się do dywanu i uszkodzić go od wewnątrz. Wytworzenie takich dywanów możliwe jest dzięki technice tkania na mokro oraz zastosowania metalowego sztyftu podobnego do gwoździa. W takim połączeniu technika ta umożliwia produkcję bardzo sztywnych i wytrzymałych dywanów. Po złożeniu dywany te mogą zostać uszkodzone (na poziomie tkaniny) ze względu na ich sztywność.

Materiały

Wartościowe, perskie dywany wykonane są z naturalnego materiału. Te mogą się różnić w zależności od regionu. Zazwyczaj używa się bawełny, wełny i jedwabiu. Nomadzi używają na przykład wełny z własnej hodowli owiec. Jeśli chodzi zaś o Sarab carpets powstają one ze specjalnych materiałów, takich jak włos wielbłądzi.p>

Włókna jednego materiału są przędzone i sklejane na dwa różne sposoby. Cenne dywany są wytwarzane ręcznie, tańsze zaś coraz częściej przy użyciu przędzy maszynowej. Włókna są przędzone w kierunkach dobrze zobrazowanych przez litery ‚S‘ lub ‚Z‘. Ważny jest tu kierunek, w którym się obracają (kierunek ‚S‘ lub ‚Z‘). Większość perskich dywanów jest obracana w kierunku, który obrazuje litera ‚Z‘, a następnie skręcana w kierunku litery ‚S‘.

Ponieważ materiał ma tak ogromne znaczenie dla jakości perskiego dywanu, jest on używany adekwatnie do swojej wartości dla różnych części dywanu. Istnieją bardzo cenne dywany jedwabne, które są wykonane wyłącznie z jedwabiu. Inne, tańsze dywany są w 100% wykonane z bawełny, która uprawiana jest w wielu regionach starej Persji. Inne zrobione są z mieszanych materiałów, gdzie osnowa i wątek wykonane są z bawełny, natomiast reszta z jedwabiu i wełny owczej. Oczywiście są też różnice między poszczególnymi materiałami; można powiedzieć, że im bardziej naturalne, tym lepsze.

Farbowanie nici

Aby można było tworzyć piękne wzory perskich dywanów, wymagane są różne kolorowe nici. Nici te mogą być ręcznie barwione naturalnymi kolorami lub kolorami syntetycznymi. Podobnie jak w przypadku materiału bazowego: im bardziej naturalny, tym cenniejszy. Kiedy w połowie XIX wieku pojawiły się kolory takie jak anilina, jakość dywanów znacznie się pogorszyła. W momencie, w którym doszło do powrotu tradycji w barwieniu nici przy użyciu naturalnych kolorów, wartość ta zaczęła ponownie rosnąć, w efekcie przywracając wysokiej jakości, trwalsze nici. Ale najpierw: dywany Ziegler zostały rozsławione przez swoje szybko zanikające kolory anilinowe - więcej na ten temat nieco później.

Prawdopodobnie najbardziej znanym i bardzo często używanym kolorem w dywanach perskich jest ‚Mordant Red‘. Kolor ten uzyskuje się z tzw. marzanny barwierskiej, którą można znaleźć na Bliskim Wschodzie oraz wokół wschodniego Morza Śródziemnego. Nawet w Niemczech można znaleźć tę roślinę, ale występuje tam ona bardzo rzadko. W istocie, marzanna barwierska jest najbardziej wydajna na bawełnie i dlatego stała się bardzo popularna. Osmaniańscy farbiarze wynaleźli sztukę barwienia, która umożliwiła kolorowanie nici o stałym odcieniu koloru.

Inne kolory to Indigo (niebieski), który otrzymywany jest z liści Indygowca barwierskiego; obecnie barwnik ten używany jako podstawowy kolor jeansów. Również rumianek używany jest do uzyskania żółtego odcienia koloru, a dębowe jabłka do czarnego. Mieszanie różnych kolorów umożliwia uzyskanie niemal wszystkich odcieni całego spektrum kolorów. W ten sposób można tworzyć kolorowe dywany dzięki temu, co daje nam natura.

Oprócz tych cennych kolorów, które są dość czasochłonne w produkcji, istnieją również inne używane w produkcji dywanów. Między innymi kolory owadów. Wszy z Ameryki Południowej i Wysp Kanaryjskich używa się do wyrobu koloru ‚Brick Red‘; wszy żeńskie wydzielają kwas, który jest podstawą tego koloru.

W przeciwieństwie do naturalnych kolorów produkcja syntetycznych kolorów jest dość łatwa, co sprawia, że kolory syntetyczne są tańsze. Jakość tych syntetycznych nie dogania kolorów otrzymywanych naturalnie. Współczesne kolory są tak dobre, że nawet wyszkolone oczy nie mogą nczasem dostrzec różnicy. Koneser jednak udoceni sztukę kolorowania w naturalnych kolorach.

Należy wspomnieć, że niektóre perskie dywany posiadają typową dla siebie cechę: ich kolorystyka może mieć odchyły w obrębie jednego koloru. Ten tak zwany ‚abrash‘ (z tureckiego słowa, które oznacza zabarwienie) z bardzo dużym prawdopodobieństwem oznacza, że dywan został wykonany w wiosce lub w pracowni domowej, oraz że używane nici pochodzą z różnych partii produkcyjnych. Z uwagi na to, że kolorystyka nici przy użyciu naturalnych kolorów nigdy nie daje dokładnie takich samych odcieni, kolory różnych partii produkcyjnych mienią się w minimalnie różnych odcieniach. Producenci perskich dywanów czasami kopiują ten efekt zwany ‚abrash‘, po to by imitować dywany Nomad i ich unikalny efekt.

Jak wspomnieliśmy wcześniej, dywany Zieglera znane są z ich szybkiego blaknięcia kolorów. Mimo tego, że to synonim złej jakości, wygląd ‚vintage‘ stał się dość popularny. Producenci zaczęli zostawiać dywany na słońcu przez długi czas po to, aby kolory dywanów wyblakły, jednocześnie powodując, że wyglądają one jak antyczne. W dzisiejszych czasach słabe zabarwienie dywanów Ziegler pochodzi z ekspozycji na światło słoneczne, a nie ze złej jakości kolorów.

Techniki tkania

Generalnie istnieją dwa różne węzły: symetryczny i asymetryczny. Pierwszy zwany jest również Węzłem Tureckim lub Węzłem Giordesa, drugi jest znany jako Węzeł Senneh, co potrafi być mylące, ponieważ dywany z prowincji Senneh są tradycyjnie wiązane symetrycznie.

Węzły różnią się od siebie co do przydatności w otrzymywaniu konkretnych wzorów, a także co do tego jak bardzo cienkie są. Dywany tkane asymetrycznie umożliwiają krzywoliniowe wzory, przedstawiające postacie lub elementy kwiatowe. Węzeł Giordesa jest najczęściej używany do wzorów geometrycznych, takich jak kwadraty czy romby. Co więcej, dywany tkane w ten sposób są bardziej wytrzymałe; jest to też możliwe dzięki umiejętnościom supłaczy. Dlatego właśnie dywany z Senneh są często pełne kwiatowych wzorów, chociaż wykonane są z symetrycznych węzłów.

Oprócz tych typowych węzłów jest też kilka innych. Na przykład węzeł Jufti. Jest on inny niż te wspomniane wcześniej, zawiązany wokół czterech wątków, co pozwala uniknąć dużej ilości pracy. W efekcie otrzymuje się dywany o szerokich oczkach, które nie są niestety tak wytrzymałe z uwagi na to, że cecha ta ułatwia brudowi zniszczenie dywanu. Co więcej, nie wyglądają one tak dobrze, jak te wykonane przy użyciu węzła Senneh. Węzły jufti używane są w prowincji Khorasan.

Gęstość węzłów

Mówiąc o jakości perskiego dywanu nie można zapomnieć o gęstości węzłów. Ale to nie gęstość tworzy jakość dywanów. Znacznie ważniejsze jest użycie materiałów. Dywan Gabbeh ma niską gęstość, zużyta wełna jest jednak bardzo miękka, więc wartość dywanów automatycznie rośnie.

W kontrze do powyższego argumentu musimy zaznaczyć, że gęstość węzłów jest ważna jeśli chcemy odróżnić jakości niektórych dywanów. Na przykład dywany z Nain można zaklasyfikować do kategorii: 4La, 6La i 9La. Oznacza to, że im ściślej utkany jest dywan, tym niższa wartość ‚La‘, w związku z tym świadczy to o lepszej jakości wiązania. 4La posiada gęstość węzłów od około 1.200.000 węzłów na metr kwadratowy. Ta gęstość jest bardzo rzadka, więc ekskluzywna.

Teraz możesz zastanawiać się w jaki sposób można określić tak wysoką gęstość węzłów. To prosta matematyka! Musisz tylko policzyć węzły na tylnej stronie dywanu dla długości i szerokości od dziesięciu centymetrów, a następnie pomnożyć razy dziesięć i mamy to! Właśnie odkryłeś gęstość węzłów dywanu na metr kwadratowy

Design i wzory

Persian carpets differ very much in their patterns. Different provinces have been dividing themselves from another using their own patterns and colours. They still have a lot in common. You can often find a medallion in the midfield of the carpet, which builds up the carpet from the inside. Borders separate the midfield, the fond, and show more detailed patterns as the midfield does. Certainly this is also up to the knotter. Nomad carpets even separate themselves from others, because not having any clear guidelines, they often arise in the knotters mind while knotting. Perskie dywany znacznie różnią się od siebie wzorami. Różne prowincje odróżniają się od siebie tym, że używają własnych wzorów i kolorów. Mimo to wciąż mają ze sobą wiele wspólnego. Bardzo często można znaleźć medalion pośrodku dywanu. Widoczne granice oddzielają środek z medalionem, a poza jego granicami można dostrzec bardziej szczegółowe wzory. Warto podkreślić, że wszystkie widoczne różnice zależą w dużej mierze od tkacza. Dywany nomadów jeszcze bardziej odróżniają się od innych, ponieważ nie mają żadnych wyraźnych wytycznych; zasady te często pojawiają się w głowie tkaczy na bieżąco, podczas procesu tkania.

Podstawowy design

Perskie dywany można klasyfikować w zależności od podstawowych wzorów lub układów, jak na przykład:

• Medalionowa kompozycja: ukazujący medalion pośrodku, który może się różnić w swojej formie. Możliwe są zarówno sześciokąty, jak i koła. Jest to najbardziej powszechna i podstawowa konstrukcja.
• Dywan ‘all-over’ : Spójny i stały wzór określa projekt dywanu. Dywan ten może posiadać ramkę okalającą wzór.
• Kompozycja symboliczna : Przedstawia sceny natury lub życia. Często wykorzystywany jako mural, ponieważ można go oglądać tylko z jednej perspektywy.
• Kompozycje nawiązujące do tematy niszy w meczetach: nisza służy do modlitwy i jest zorientowana na Mekkę. Wzór nazywany jest również ‘Mihrab’. Nisza symbolizuje jeden z meczetów.

Kompozycje prostoliniowe: Romby, prostokąty i kwadraty

Kompozycje geometryczneczęsto można je znaleźć w dywanach z symetrycznym wiązaniem, ponieważ w tym wypadku preferowane są wzory prostoliniowe. Grube i mocne – to są główne cechy dywanów przy takiej kompozycji. Dywany Nomadów są bardzo często prostoliniowe.

Kompozycje krzywoliniowe: odpowiednie dla kwiatów i figur

Kompozycje kwiatowe, zwane również krzywoliniowymi, są drobniejsze w swoich formach i tworzą żywsze wzory dywaów. Są one najczęściej wiązane asymetrycznie, ponieważ ten rodzaj węzłów jest bardziej odpowiedni dla tego rodzaju wzoru. Te rodzaje kompozycji są często tworzone poza manufakturami, ponieważ wymagają starannego i kreatywnego planowania.

Słynny jest Herati-Dessin z układem ‘all-over’. Wzór ten, nazwany na cześć miasta Herat, jest typowy dla irańskich dywanów. Romb dzieli kwiecie, a cztery rogi kwiecia są ozdobione kwiatami, nazywanymi również rybami.

Dwa podobne, ale wciąż bardzo różne wzory to Göl i Gül. Pierwszy z nich przedstawia motyw ośmiokątny, drugi motyw kwiatowy. Obok tych trzech motywów Boteh-Dessin jest również bardzo rozpoznawalny. Jest to motyw migdałowy I używa się go, podobnie jak w przypadku Herati I Göl, w kompozycjach ‘all-over’.

Format I rozmiary

Perskie dywany można znaleźć niemal w każdym rozmiarze, dzięki czemu można je wykorzystać w dowolnym celu. Z jednej strony są bardzo duże dywany pałacowe, a z drugiej są też te bardzo małe, wykonywane przez nomadów w ich domach. Rozmiar nie zawsze wpływa na jakość, ale są takie rozmiary, których nie można wykonać w warunkach domowych, ponieważ nie ma do nich odpowiednich krosien. Dywany wiejskie i koczownicze występują zazwyczaj w mniejszych ilościach odmian.

Od Poshti, przez Saronim, aż do Kelleghi

Perskie dywany są klasyfikowane według wielkości. Najmniejsze to Poshti, mające formę poduszki (60x40 cm). Dywany średniej wielkości to na przykład Saronim o długości boku do 150x200 cm. Istnieją również bardzo duże dywany produkowane w manufakturach, o długości do 10 metrów. Kelleghi jest jednym z nich – warto zaznaczyć, że jest on znacznie węższy; szerokość waha się między 100 a 200 cm.

Perskie dywany mierzy się w starej perskiej jednostce długości „Zar”. Zar to około 104-112 cm. Saronim to około 1,5 Zara, a Kelleghi dochodzi nawet do 6 Zar.

Formy

Większość perskich dywanów jest prostokątnych, dlatego też istnieją wspomniane oznaczenia wielkości. Dostępne są także również formy kwadratowe, owalne i na planie koła, które mogą uzyskiwać przeróżne efekty w zależności od pomieszczenia, w którym się znajdują. Są też dywany, które doskonale nadają się do korytarzy. Szczególnie w przypadku tej formy można zauważyć brakujące frędzle po jednej stronie dywanu, dzięki czemu nie ma ryzyka zaplątania się ich w drzwi. Można też ozdabiać schody dywanami tego rodzaju. W mieszczańskich domach XIX wieku takie dywany były niezwykle popularne.

Ukończenie procesu powstawania dywanu

Gdy dywan został utkany w pożądanej formie i według planowanego projektu , musi on przejść kilka dalszych etapów, zanim trafi na rynek. Pierwszy krok to cięcie stosu. Dywan musi również przejść przez wiele kontroli jakości, a także musi zostać wysuszony; dzięki temu kolory są bardziej trwałe, a sam proces utrwala formę dywanu.

Proces dopracowywania był niegdyś bardzo czasochłonny. Obecnie maszyny z łatwością wykonują tę samą pracę w krótkim czasie. Proces ten jest potrzebny do przycięcia stosu na jednolitą długość - to sprawia, że wzory stają się wyraźniejsze.

Po tym procesie dywan jest oblewany dużą ilością zimnej wody, a następnie czyszczony specjalnymi środkami czyszczącymi. Później nadmiar wody jest wyciskany z dywanu. Ten krok pomaga ustabilizować kolory i pozbyć się brudu.

Ponieważ nikt nie chciałby mokrego dywanu, teraz należy go wysuszyć. Naturalne kolory użyte do barwienia dywanu najlepiej schną na słońcu, dlatego też często można znaleźć pola perskich dywanów wokół każdej produkcji. Jeśli dywan wysycha nierówno, może to mieć wpływ na kształt dywanu; dlatego należy się upewnić, że dywan wysycha równomiernie.

Aby ostatecznie wprowadzić dywan na rynek, musi on zostać sprawdzony po raz ostatni. Jeśli wystąpią jakiekolwiek błędy, to czas, by je poprawić. Po tym wszystkim dywan jest gotowy do sprzedaży.

Znane prowincje dywanów

Perskie dywany pochodzą z Iranu i jego sąsiednich krajów, a ściśle mówiąc - tylko i wyłącznie z Iranu. Dywany z krajów takich jak Afganistan czy Pakistan nazywane są dywanami orientalnymi. Perskie dywany są podkategorią dywanów orientalnych i są zdecydowanie najbardziej znane, dlatego też wszystkie dywany z pobliskiego wschodu zazwyczaj noszą nazwę „perski”.

Iran

Manufaktury dywanów można znaleźć w dużych miastach irańskich; często powstawały one z wcześniejszych manufaktur dworskich dawnego imperium perskiego. Tabriz lub Tebriz jest miejscem produkcji dywanów od dziesięcioleci. Wiele manufaktur znajduje się właśnie tutaj i produkuje dywany już od bardzo dawna. Tabriz leży na północy, natomiast Kerman znajduje się na południowym wschodzie Iranu. Produkowane są tutaj eleganckie dywany, zaliczane do najlepszych. Mashad leży na wschodzie Iranu. To 1000 km od Kerman do miasta znanego z wielkich dywanów i miękkiej wełny Khorasan. Bezpośrednio na południe od Teheranu znajduje się najsłynniejsza prowincja dywanów w środkowym Iranie Kashan.Tamtejsza sztuka tkania dywanów jest częścią niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości. Podróżując trochę dalej na południe dotrzesz do Isfahan , które z geograficznego punktu widzenia jest centrum Iranu. Dywany produkowane w tej prowincji są bardzo dobre, wykonane z jedwabiu, a zatem niezwykle cenne. Niedaleko Isfahanu wykonywane są Perskie dywany z Nain , należące do najlepszych dywanów w Iranie. Dywany Nain są klasyfikowane według gęstości węzłów. Północny koniec centralnej części irańskiej produkcji dywanów to nie Kashan, ale raczejGhom. To miasto jest podobne do innych centralnych irańskich prowincji dywanowych, słynących z bardzo cienkiego wiązania i użycia jedwabiu. Oprócz wspomnianych miast jest też więcej regionów, słynących z produkcji dywanów. Na przykład Hamedan.W regionie położonym na północnym zachodzie, ze stolicą o tej samej nazwie - jednym z najstarszych miast na świecie - produkuje się dywany z rozpoznawalnymi wzorami Herati. Oczywiście istnieje znacznie więcej regionów, w których produkowane są dywany. Nawet niektóre małe wioski mają własną kulturę dywanów; właśnie tak bogaty i różnorodny jest świat perskich dywanów.

Pakistan and Afghanistan

Pakistan i Afghanistan również produkują dywany, nie są one jednak nazywane „perskimi”. Te orientalne dywany często imitują perskie oryginały. Ale są też autonomiczne produkcje. Afghanistan ma słynny Khal Mohammadi, który charakteryzuje się głębokimi odcieniami czerwonego koloru. Obok tego dywanu z północy jest też Afghan Aqche, kolejny orientalny dywan dobrze znany poza granicami, który jest nieco grubszy niż jego brat z północnej części kraju.

Pakistan produkuje dywany, jednak nie mają one aż tak wysokiej jakości jak te z perskich regionów kulturowych. Może to być kwestia krótszych tradycji produkcji i nici niższej jakości. Niemniej jednak kraj ten posiada bardzo dużą produkcję, która zatrudnia wielu pracowników.

Podsumowanie

Perskie dywany to przedmioty kolekcjonerskie. Nie bez powodu są tak znane. Irańskie dywany są częścią światowego dziedzictwa i zostały za to nagradzone. Najlepsze materiały pochodzą z wiedzy zbieranej od dziesięcioleci. Perskie dywany często próbuje się kopiować, jednak nigdy nie udaje się ich podrobić. Zwyczajne zabarwienie nici i utkanie ich na krośnie nie wystarczy, by uzyskać efekt. To rękodzieło, a nie sztuka, musi być nauczane i przyswojone. Ogromne doświadczenie i dokładna znajomość materiałów pozwalają na produkcję dywanów w ich jak najlepszym wydaniu. Perski dywan nie jest więc tylko kawałkiem utkanego materiału, który pokrywa podłogę; jest on nieodłączną częścią perskiej kultury.